از نیمه دوم قرن بیستم به بعد توجه روانشناسان و صاحب نظران علوم تربیتی معطوف به کودکانی شد که به رغم بر خوردار بودن از هوش طبیعی از طیف گسترده ای از مشکلات یادگیری رنج می بردند و متاسفانه در اکثر مواقع درمظان اتهام کم هوشی و کم استعدادی قرار داشتند .
نارسایی های یادگیری شامل یک گروه ناهمگون از دشواری های یادگیری است که به صورت گوناگون همچون مشکلات اساسی در گوش دادن – صحبت کردن ،خواندن ، نوشتن ، استدلال کردن یا توانایی درک ریاضیات متجلی می شود .
این قبیل مشکلات یادگیری صرفا ” باعث افت تحصیلی یا اتلاف وقت و بودجه نمی شود . بلکه موجب سرزنش ، تحقیر ، تنبیه دانش آموز و در نتیجه کاهش سطح عزت نفس و حس شایستگی فرد می شود . و سلامت روانی آنها را به خطر می اندازد .
نکته قابل توجه این که نارسایی های یادگیری با مشکلات رفتاری عاطفی کودکان در هم تنیده است . و نمی توان صرفا ” مشلات یادگیری را عامل بوجود آورنده ناراحتی های عاطفی رفتاری دانست ، یا بالعکس .
بدیعی است کودکان با تنش های عاطفی نمی توانند از حداکثر توانایی های خود به طرز صحیحی استفاده کنند . لذا مشکلات عاطفی هم می توانند بروز دشواری های یادگیری و افت تحصیلی در یک یا چند زمینه درسی شود .
به طور کلی نگرانی از افت تحصیلی در بین والدینی که فرزندانشان در کلاس اول ، دوم ، سوم ابتدایی مشغول به تحصیل می باشد و دچار مشکلات یادگیری هستند ، بیشتر است . بویژه کلاس دوم دبستان که نارسایی های یادگیری بیشتر آشکار می شود .
برسی های انجام شده نشان می دهد که بیشترین مراجعین برای رفع دشواری های یادگیری مربوط به کلاس دوم دبستان می باشد .، به دلیل اینکه در کلاس اول معلمین به مشکلات یادگیری کودکان به دیده اغماض (چشم پوشی ) می نگرند و از طرفی به آموزش رسمی نوشتن چندان توجهی نمی شود یا تمرینات آموزش های نوشتاری هنوز به شکل گسترده ایآغاز نشده است . به همین منظور در سال اول ابتدایی هنوز نارسایی های یادگیری قابل تشخیص نیست . ، اما در سال دوم این دشواری ها آشکار می شود .
ادامه ی این برسی نشان می دهد که بیشترین فراوانی نارسایی های یادگیری در بخش نوشتاری به ترتیب اولویت مربوط به دقت ،نارسانویسی، جاافتادگی، ضعف حافظه شنیداری و ضعف حافظه دیداری می باشد . همانگونه که ملاحظه می شود دقت و نارسانویسی بیشترین فراوانی را نسبت به سایر دشواری ها دارد که نیاز به توجه خاصی در این دو حوزه می باشد .
ویژگی کودکان مبتلا به دشواری های یادگیری:
1 –این کودکان دارای بهره هوشی تقریبا” یا بالا هستند
2- از نظر حواس مختلف ( بینایی ، شنوایی و ….. ) سالم هستند .
3- از امکانات محیطی و آموزشی نسبتا” مناسبی برخوردار می باشند .
4- دارای نابهنجاری های شدید رفتاری نیستند . پیشرفت آموزشی این قبیل کودکان بطور قابل ملاحظه ای کمتر از بهره هوشی ، سن و امکانات آموزشی است که از آن برخوردارند .
علل افت تحصیلی این کودکان را می توان چنین خلاصه کرد :
• فقدان انگیزش کافی
• فقدان دقت و توجه لازم
• دقت بیش از اندازه به جزیی از کل
• فقدان هماهنگی لازم در حرکات
• جنب و جوش بیش از حد
• وراثت و مسا یل ژنتیکی
• عدم تعادل هورمونی
سایر عوامل موثر در تشدید دشوار ی های یادگیری :
1 – تجربه ناکامی در سال های اولیه زندگی کودک از قبیل جدایی طولانی کودک از والدین ، تعارضات خانوادگی طولانی مدت ، طلاق ( این جدایی ها در سن نوزادی تاثیر به مراتب شدید تری روی کودک می گذارد .)
2- بیماری و ضعف و ناتوانی های شدید طولانی در دوران نوزادی و سال های اولیه زندگی کودک .
3 – بی توجهی و طرد کودکان از سوی والدین و بزرگترها که منجر به محرومیت از فرصت ها و امکانات می شود .
4- مشکلات رفتاری از قبیل بیقراری ، نا آرامی ، لجبازی و نافرمانی و بی علاقگی و دو انگیزش ناکافی برای یاد گیری .
5 – الگو های نا مناسب تغذیه .
انواع دشواری های یادگیری دشواری در خواندن :
مهمترین مشخصه این دشواری ، افت در پیشرفت خواندن ( یعنی دقت ، سرعت و درک در خواندن ) می باشد . کودکان نارسا خوان اکثرا” مشکلاتی در جهت یابی فضایی ، تشخیص راست و چپ توالی حروف وکلمات دارند . آمارها حاکی از آن است که نسبت پسران نارساخوان سه برابر دختران نارسا خوان است .
عمده ترین مشکلات این گروه از کودکان به این شرح است :
1- اشتبا ه در تشخیص کلمات مشابه مثل غار ، غاز ، خام ، جام و …
2- حدس زدن کلمات با در نظر گرفتن حروف ابتدایی و انتهایی کلمات .
3- وارونه خوانی کلمات مثل روز بجای زور .
4- مشکلات در هجی کردن کلمات .
5- بی میلی از یادگیری خواندن
6- دشواری در زمینه تشخیص جز به کل .
در واقع این کودکان علیرغم داشتن هوش طبیعی قادر به تشخیص و درک نشانه های نوشتاری و چاپی نیستند .یا درتوالی دیداری حروف مشکلاتی دارند .
دشواری در نوشتن :
علایم این دشواری ، همان طور که پیش از این هم مطرح شد در سال اول ابتدایی به درستی قابل تشخیص نیست ودر سال دوم ظاهر میشود . این قبیل دشواری ها طیفی از مهارت های رشدی ، ذهنی ، حرکتی و بینایی را در بر می گیرد . به عنوان مثال نارسا نویسی در کودکان می تواند به دلایلی همچون رشد نا هماهنگ حرکتی ، عدم هماهنگی بین چشم و دست ، عدم هماهنگی حرکت مناسب انکشتان ، وضعیت نامناسب قرار گرفتن کاغذ و بدن به هنگام نوشتن ، به دست گرفتن نامناسب قلم ،فقر اموزشی عدم مهارت های پایداری (چرخاندن ، فشار دادن ، گرفتن و … ) عدم رشد مهارتهای حرکتی ظریف انگشتان و بسیاری دیگر هماهنگی حرکتی باشد .
دشواری در ریاضیات :
این گروه کودکان در درک روابط فضایی ضعف دارند . مفاهیمی مثل بالا ، پایین ، چپ ، راست ، دور ، نزدیک ، شروع ، پایان و …. همچنین در تشخیص شکل و طرح هندسی و زوایا ، جور کردن اشیا بر اساس شکل و اندازه ، تشخیص و درک تصویر اصلی از زمینه دچار مشکل هستند .
تشخیص و درک شنوایی:
این کودکان از قدرت شنوایی کافی برخوردار هستند . اما در تشخیص تشابهات و تفاوت های کلمات مختلف مشکل دارند . به خصوص کلمه های تشابهی همچون راه و ماه ، کار و بار ، میز و ریز و … . اولیای گرامی با توجه به علایم و مشخصات فوق می بایست به منظور پیشگیری و درمان به موقع که همان سال های نخستین مدرسه می باشد جهت رفع مشکلات یادگیری اقدام نمایند تا از بروز افت تحصیلی در سال های بعد و صدمات روانی ناشی از آن جلوگیری شود .
به امید شکوفایی فرزندان این مرز و بوم
منبع : مجله دنیای سلامت ، شماره 23
تهیه کننده : خانم معصومه یاری – آموزگار پایه دوم دبستان دخترانه امام حسین ( ع ) شماره ( 1 )
تایید کننده: سرکار خانم سیدان– معاونت آموزشی